Yatırım üretim ve tüketime yüksek faiz freni

Ülke ve dünyada ortaya çıkan şok gelişmelerle ekonomide tamamen tersine dönen iklim nedeniy­le hem KOBİ’ler başta üretici kesimin yatırımlarının finans­manı için gerekli ticari kredi­ler hem de iç pazarın canlılığı­nı belirleyen tüketici kredile­rinin faizleri son iki ayda aşırı yükseldi. Yüksek faiz ortamı yatırım, üretim ve tüketimi baskılar hale geldi.

Yüksek faiz­lerin iç pazarı daraltıcı, üretim ve ihracat azmini kırıcı etkisi hissedilmeye başladı. Özellik­le bankacılık sektörü ortalama­sında faizi yüzde 63,3’e ulaşarak aşırı pahalanan ticari krediler nedeniyle yılın ikinci yarısında toparlanma umudu sönen sa­nayiciler yeni yatırım kararla­rını ertelerken, yeni koşullarda daha çok “ayakta kalabilmeye” odaklandıklarını ifade ediyor. İhtiyaç kredisinde yüzde 74’ü aşan yıllık faizin de iç talebi daraltması bekleniyor.

İklim tersine döndü

Merkez Bankası, en son 6 Mart toplantısında po­litika faizini 250 baz pu­an daha indirerek yüzde 42,5’e kadar düşürmüş, ka­sımdaki yüzde 50’lik düze­ye göre toplam indirim 7,5 pu­ana ulaşmıştı. Sanayiciler, Merkez Bankası’nın nisan ayında 250 baz puanlık indirimle po­litika faizinin yüz­de 40’a ineceği­ni beklerken, iç siyaset ve kü­resel ekonomi­de ortaya çıkan akut olumsuz gelişmeler, iklimi tamamen tersi­ne çevirdi. Bu gelişme­ler üzerine başlayan dövize atak üzerine kurları bastırmak için yaptığı satışlarla rezervle­rini eriten Merkez Bankası, 17 Nisan toplantısında politika fa­izini de yüzde 46’ya yükseltmek zorunda kaldı.

Kırılganlık sürecinde Merkez Bankası’nın politika faizinin üzerinde bir platoya çıkan gece­lik fonlama faizi de 9 Mayıs iti­barıyla yüzde 48,81 düzeyinde gerçekleşti. Bu süreçte piyasa­daki likidite ihtiyacı paralelin­de gecelik fonlama miktarı da aşırı yükseldi. Temmuz 2023’te uygulamaya konulan yeni eko­nomik program kapsamında fa­iz artırım süreci sonunda politi­ka faizinin yüzde 50’ye ulaştığı Mart 2024’te yüzde 48,57 olan Merkez Bankası’nın gecelik borç verme faizi aralık ayında başlayan indirim süreci sonun­da politika faizinin yüzde 42,5’e indiği bu yıl mart ayı başlarında bu seviyede seyrediyordu.

Ticari kredi faizi %63,33

Piyasalarda iç ve dış şokların etkisiyle iklimin bozulduğu son yedi haftalık dönemde “ticari” krediler ani faiz yükselişi sonu­cu aşırı pahalı hale geldi. Ban­kacılık sektörü ortalamasında ticari kredilerin 14 Mart itiba­rıyla yüzde 55,20’ye kadar inmiş olan yıllık basit faizi, İBB yö­neticilerine yönelik operasyo­nun ardından 21 Mart’ta yüzde 57,98’e, ABD’nin açıkladığı şok gümrük tarifesi üzerine dünya­da kızışan ticaret savaşları ile artan gerilim ve belirsizliğin damgasını vurduğu nisanın ilk iş haftasında yüzde 63,58’e ka­dar yükseldi.

Ekonominin üre­tim ayağının fonlanması işlevi gören ticari kredilerin sektör ortalamasında yıllık faizi en son veri haftası olan 2 Mayıs itiba­rıyla da yüzde 63,33 düzeyinde oluştu. Buna göre ticari kredi yıllık faizi yüzde 55,20’ye indi­ği 14 Mart’tan 2 Mayıs’a kadar olan sürede 8,13 puan yükseldi.

Böylece, sanayide aralıkta başlayan ve devam etmesi öngö­rülen faiz indirim süreci parale­linde toparlanma beklentileri, ortaya çıkan ani olumsuz koşul­lar yüzünden faizlerin yeniden artışa geçmesi ile birlikte ter­sine döndü. İşletmelere kaynak sağlayarak büyüme ve yatırım fırsatlarını finanse eden tica­ri kredi faizlerinde kısa süren düşüş döneminin yerini yeni­den yükselişe bırakması, sana­yide pozitife dönen beklentile­ri bozdu. Mevcut koşullar, yeni yatırımların ertelenmesine yol açarken, firmaların yeni piya­sa koşullarına uyum sağlayabil­mesi ve faaliyetlerini sürdüre­bilmesini güçleştiriyor.

Kredi kâr oranları da yükseldi

Katılım bankalarınca açılan kredilere uygulanan “kredi kar oranları” da 14 Mart-2 Mayıs arasında, taşıt dışında önemli oranda yükseldi. Bu dönemde uygulanan yıllık ortalama faiz ihtiyaç kredilerinde 6,38 puan artarak yüzde 60,86’ya, konut kredilerinde 2,71 puan artışla yüzde 39,71’e, ticari kredilerde ise 12,78 puanlık artışla yüzde 62,71’e çıktı. Katılım bankaları ortalamasında taşıt kredisine uygulanan oran ise 6,64 puan düşerek yüzde 40,41’e indi. Akım veri olarak kredi kâr oranları ilgili hafta içinde açılan yeni kredilere uygulananı gösteriyor. Katılım bankalarının TL kredi kâr oranları ile bankacılık sektörünün TL kredi faiz oranları karşılaştırıldığında,

ticari kredilerde her iki banka grubunun uyguladığı oranların benzer olduğu görülüyor. Ancak tüketici kredilerinde, katılım bankalarının uyguladığı kâr oranlarının daha düşük olduğu ve bu farkın 2023 Ağustos ayından itibaren belirgin şekilde açıldığı dikkati çekiyor.

İşletme kredisinde faiz %95’e kadar çıktı

Bu arada bankaların KOBİ’ler, büyük işletmeler, ihracatçılar, çiftçiler dahil üretici kesime kullandırdığı “işletme kredileri”nin Merkez Bankası’nın aylık bazda açıkladığı verilere göre yüzde 88’lere düşmüş olan “azami” faizi de yeniden yükselişe geçerek mart ayı ortalamasında yüzde 94,5 oldu. Genelde işletme kredilerinde hedef kitleyi, bir iş fikrine dayanarak kendi işini kurmak isteyen veya halihazırda kurmuş olan; işini yürütme konusunda yeterli bilgi, deneyim ve yetkinliğe sahip olduğu değerlendirilen girişimciler oluşturuyor.

Firmaların büyümelerini sağlayarak ekonominin gelişimine yardımcı olan bir finans hizmeti olan işletme kredisi, en genel ifadeyle, ekonominin istikrarlı bir biçimde büyümesini desteklemek amacıyla işletmelerin finansman ihtiyaçlarının karşılandığı uygun ödeme koşulları sunan krediler olarak tanımlanıyor. İşletme kredileri, ham madde temini, işlenebilir veya satışa hazır ürün tedariki, makine ve teçhizat satın alma, yeni şube açılışı/tesis kuruluşu, ekipman yenileme, operasyonel giderler, stok ve depolama giderleri, personel harcamaları, ticari borçların yönetimi gibi amaçlarla kullanılıyor.

Esnaf ve sanatkarlara özel işletme kredileri uzun vade, uygun ödeme koşulları ve cazip faiz oranı ile Halkbank aracılığı ile Esnaf ve Sanatkârlar Kredi ve Kefalet Kooperatifleri kefaleti ile uygulanıyor. Azami 48 ay vadeli, 1- 3 ve 6 aylık ödeme seçenekleri olan bu kredinin limiti ise Esnaf ve Sanatkârlar Kredi ve Kefalet Kooperatiflerinin risk grubuna göre azami 1 milyon TL düzeyinde.

İhtiyaç kredisi faizi %74’ü geçti

Haftalık verilere göre iç talebin düzeyini yansıtan; tüketicilerin en sık başvurduğu ve pastada en büyük paya sahip olan ihtiyaç kredilerinde 14 Mart’ta yüzde 62,73 olan bankaların ortalama yıllık basit faiz oranı, 2 Mayıs itibarıyla yüzde 74,03’e yükseldi. Aynı dönemde ortalama yıllık faiz taşıt kredisinde yüzde 41,46’dan yüzde 43,09’a yükseldi. Sektör ortalamasında konut kredilerinin yıllık basit faizi ise kamu bankalarının etkisiyle daha sınırlı bir yükselişle yüzde 39,63’ten yüzde 40’a çıktı. 14 Mart-Mayıs arasındaki yedi haftalık dönemde ihtiyaç kredisi ortalama yıllık faizi 11,3 puanla en çok yükselen olurken, bu dönemde taşıt kredilerinin ortalama yıllık faizi de 1,63 puan, ortalama konut kredisi faizleri de 0,37 puanlık bir artış gösterdi.