“Hiç bir fikri olmayan aptal”
7 Mayıs’ta Federal Open Market Committe (FOMC) yeni ticaret politikasının yarattığı belirsizliklerin enflasyonu yükseltebileceği gerekçesiyle faizi sabit bıraktı. Bunun üzerine uzun süredir memnuniyetsizliğini gizlemeyen Başkan Trump, hakaret moduna geçerek, ABD Merkez Bankası (Fed) Başkanı Powell’ı ‘hiçbir fikri olmayan aptal” olarak niteledi.
Geçen haftaki “ABD ekonomisinde beklenmedik daralma” başlıklı yazımı “Trump faiz indirimi için büyük baskı yapıyor. Önümüzdeki haftalarda Fed ile Beyaz Saray arasında çok sert bir bilek güreşine şahit olacağız” diyerek noktalamıştım. Perşembenin gelişi çarşambadan belliydi ama bu kadar ağır niteleme insanı ürpertiyor çünkü “hiçbir fikri olmayan aptal” herhangi bir ülkenin değil Amerika Birleşik Devletleri’nin merkez bankasının başkanı, üstelik ilk döneminde kendisinin atadığı bir kişi.
Trump Powell’ı görevden almaya teşebbüs edecek mi?
ABD ve küresel piyasaları son derece tedirgin eden bir durumla karşı karşıyayız. Powell’ın görev süresi Mayıs 2026’da sona eriyor. Trump’ın bu kadar süre sabretmesi söz konusu olamayacağına göre soru şu oluyor: Trump Powell’ı görevden alma girişiminde mi bulunacak yoksa üzerinde büyük bir psikolojik baskı kurarak istifaya mı zorlayacak? Bu ikinci olasılık hakkında doğrusu fikrim yok. Ama Trump Powell’ı görevden alabilir mi ya da alır mı?
Tartışabiliriz. Trump’ın böyle bir girişimde bulunup bulunmayacağını kestirebilmek için iki sorunun yanıtlanması gerekiyor. 1) Yasal olarak görevden alabilir mi? 2) Aldığında bunun yaratacağı ekonomik sarsıntıyı göze alır mı ya da almaya değer bulur mu? İlk soruyu Trump öncesi herhangi bir zamanda ABD Başkanı Fed Başkanını görevden alabilir mi diye sorsaydınız, “bana göre alamaz çünkü Fed bağımsız bir kuruluş” diye kestirmeden yanıtlardım. Ama iş ciddiye binip bu konuda yazılanlara bakıldığında pek öyle olmadığı anlaşılıyor. Bu vesileyle Powell’ın bir değil üç şapkası ya da statüsü olduğunu öğrendim.* 1) Board of Governors üyesi; Başkan tarafından atanıyor ve Senato tarafından onaylanıyor.
2) Chair of The Board of Governors; Yine ama ayrıca Başkan tarafından atanıyor ve Senato tarafından onaylanıyor. 3) Chair of FOMC; Bu göreve (aslında FOMC’nin sözcüsü) Komitenin üyelerinin oyuyla geliniyor. Trump Powell’ı görevden alma yetkisine sahip olduğunu iddia ediyor. Ama hangi görevden alacak? Board of Governors (B of G) başkanlığı görevinden alınma konusunda yasal düzenleme yok. Ama B of G üyeliğinden alması için yasada açık bir kapı var: Esaslı bir “neden” (yasada “cause” sözcüğü kullanılıyor) olursa alabiliyor.
Cause kavramı içtihatta “inefficiency”, “neglect of duty” ya da “malfeasance in office” şeklinde tanımlanmış. Trump FOMC’nin faiz politikasının yanlış ve zararlı olduğunu düşünebilir ama bu nedenlerin hangisinin arkasına sığınacak? Gerçi Trump söz konusu olunca her iki görevden de almaya teşebbüs etmez diyemeyiz. Powell itiraz hakkına sahip. Kararı Yüksek Yargı veriyor.
Trump Powell’ı görevden almayı göze alır mı?
Trump Powell’ı görevden aldığında ki bu Fed tarihinde bir ilk olacak, gerek ABD gerek küresel ekonomide büyük bir sarsıntı yaşanacağını biliyoruz. Trump şahsen sarsıntının şiddetini küçümseyebilir ya da geçici olacağını düşünebilir. Ancak Trump yönetiminde böyle düşünmeyenler de mevcut. Örneğin Hazine Bakanı Scott Bessent ocak ayında atma onayı sırasında Kongre’ye “Fed’in bağımsız kalması gerektiğini”, kısa süre önce Bloomberg’e verdiği bir röportajda da “para politikasının korunması gereken bir mücevher kutusu” olduğunu söylediğini biliyoruz.
Sonuç olarak Trump Powell’a yönelik ağır suçlamaları unutup Fed’i rahat mı bırakacak yoksa Powell’ı şu veya bu şekilde görevden uzaklaştırma için pek çok riski göze alacak mı, kestirmek kolay değil. Ancak aklıma takılan bir soru var. Diyelim ki Trump Powell’ı B of G görevlerinden aldı. Bu Fed’in para politikasını Trump’ın istediği doğrultuda oluşturmasını sağlar mı? Hiç öyle görünmüyor. Fed faizi FOMC tarafından çoğunluk oyuyla kararlaştırılıyor. FOMC’nin 12 oy hakkına sahip üyesi var. 7’si Board of Governors üyeleri, biri New York Federal Reserve başkanı 4’ü diğer 11 bölgesel Federal Reserve bankasının başkanları. Bunların oy hakları rotasyona tabi. Trump’ın bölgesel Fed başkanlarını ne atama ne de görevden alma yetkisi var.
B of G üyelerinin internette siyasal kimliğine baktım: 4’ü Demokrat 3’ü Cumhuriyetçi (biri Powell!). Trump sözünü dinleyecek birini B of G üyesi ve başkanı olarak ayrı ayrı atsa, bu kişi Senato’nun da onayını alsa bile FOMC’de sonuçta sadece bir oyu olacak. Sizi bilmem ama Trump’ın ne yapmaya çalıştığı, nereye varmak istediği beni aşıyor.
*Bu konudaki bilgileri “Peter Conti-Brown, What happens if Trump tries to fire Fed chair Jerome Powell? yazısından aktarıyorum